Book review: Ο ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΜΕ ΤΟ ΦΛΙΤΖΑΝΑΚΙ, της Émilie de Turckheim, εκδόσεις Πόλις

(Της Μαριάννας Φλέσσα)

Όταν η Εμιλύ και η οικογένειά της αποφάσισαν να φιλοξενήσουν ένα νεαρό μετανάστη στο σπίτι τους, νόμιζαν ότι αρκούσε να μην είναι ρατσιστές και να αγοράσουν ένα καινούργιο κρεβάτι. Το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα της «Ο Πρίγκιπας με το φλιτζανάκι» η Émilie de Turckheim μας διηγείται πώς ένας νέος μετανάστης βρίσκει το δρόμο προς την καρδιά μιας γαλλικής οικογένειας χωρίς να χρειαστεί να κάνει κάτι περισσότερο από το να είναι ο εαυτός του. Διαβάζοντάς το συγκινήθηκα, δάκρυσα, γέμισα ελπίδα και αισιοδοξία.

Όλα άρχισαν όταν η συγγραφέας και η οικογένειά της προσφέρθηκε εθελοντικά να φιλοξενήσει ένα νεαρό μετανάστη από το Αφγανιστάν στο σπίτι της μέσω ενός προγράμματος της γαλλικής κυβέρνησης που παρέχει βοήθεια και στέγη σε νέους που βρέθηκαν στα εδάφη της, διωγμένοι από τον πόλεμο ή από το καθεστώς φόβου που επικρατεί στις πατρίδες τους. Η ίδια είναι αντιρατσίστρια, πιστεύει στις αρχές της γαλλικής επανάστασης και θέλει να διδάξει με το παράδειγμά της (τον καλύτερο τρόπο δηλαδή), στα παιδιά της την αρωγή προς τον ξένο, τον σεβασμό, την αγάπη στον συνάνθρωπο. Γρήγορα καταλαβαίνει ότι το εγχείρημά της δεν είναι εύκολο. Δεν αρκεί να δηλώνει κάποιος «αντιρατσιστής» για να είναι. Ο Ρεζά μαθαίνει στην ίδια και στην οικογένειά της μέρα με τη μέρα την ουσιαστική έννοια της λέξης που συνδέεται και με τη λέξη σέβομαι την παράδοσή σου, σέβομαι την καταγωγή σου. Ο νεαρός Αφγανός είναι μόλις 22 χρονών και ξεκίνησε ένα μακρύ, επικίνδυνο και μοναχικό ταξίδι όταν ήταν μόλις 10. Μεγάλωσε μέσα στο δρόμο, κρυμμένος, φοβισμένος ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να τον συλλάβουν και να τον απελάσουν. Μέχρι και σε ελληνική φυλακή μπήκε γιατί δεν είχε χαρτιά μαζί του... 

Πόσο εύκολο είναι να εμπιστευτείς την εστία σου, το σπίτι σου σε έναν άνθρωπο που δεν τον ξέρεις; Πόσο εύκολο είναι να του παραχωρήσεις το δικαίωμα να βρίσκεται στον ιδιωτικό σου χώρο ολομόναχος και να έχει τη δυνατότητα να ψάξει, να κρυφοκοιτάξει στα συρτάρια σου, να κλέψει ίσως κάτι δικό σου; Χρειάζεται μία τεράστια υπέρβαση και μια γερή δόση εμπιστοσύνης στην καλή φύση του ανθρώπου. Χρειάζεται ο ίδιος να νιώθεις άνθρωπος που είναι αδύνατον να φερθείς έτσι στον συνάνθρωπο, που σε φιλοξενεί. Ο Ρεζά κάθε μέρα τους διδάσκει να είναι πραγματικοί φίλοι του μετανάστη και του ατόμου που έχει ανάγκη. Κάποια πράγματα όπως η γενναιοδωρία του, η προσπάθειά του να προσφέρει και ο ίδιος στην οικογένεια και στο σπίτι τους, η μανιακή ροπή του στην τάξη και στην καθαριότητα φαίνονται ώρες ώρες γραφικά κι αστεία αλλά δεν είναι έτσι. Όταν υποχωρεί σιγά σιγά η σκωπτική ματιά της γαλλικής αποικιοκρατίας προς τον ιθαγενή που «τι έχει να προσφέρει σε εμάς τους ευκατάστατους, κουλτουριάρηδες αποικιοκράτες που έχουν δει πόλεμο και ουσιαστική φτώχεια μόνο στην τηλεόραση», η Εμιλύ και η οικογένειά της αντιλαμβάνονται ότι ο Ρεζά θα σταματήσει να είναι ξένος, άπατρις, μετανάστης μόνο όταν γίνει δικός τους, μέλος της οικογένειάς τους, ένα κομμάτι τους για το οποίο θα ανησυχούν για την ασφάλειά του, για τα αισθήματά του, θα νιώθουν ότι πρέπει να το προστατέψουν και θα τους λείπει όταν θα είναι μακριά τους.

Δεν έχω λόγια να περιγράψω πόσο τρυφερό και συγκινητικό βιβλίο είναι. Συνάμα πολύ διδακτικό γιατί στηλιτεύει κάθε φαρισαϊσμό με ένα λεπτό, χειρουργικό, θα έλεγα τρόπο. Στην ουσία είναι το ημερολόγιο της Εμιλύ και μέσα από αυτό σε μία διάρκεια εννέα μηνών παρακολουθούμε τη συμβίωση της οικογένειας και του Ρεζά. Πρωτοπρόσωπη αφήγηση, κοφτή και ξεκάθαρη μας κάνει να βλέπουμε με άλλο μάτι τη λέξη "πρόσφυγας" και όχι σαν κάτι ευτελές, απειλητικό και βρώμικο. Η συγγραφέας δεν κρατά κανένα αίσθημα κρυμμένο. Γράφει με απλό τρόπο τα πραγματικά της αισθήματα, τις αντιρρήσεις της, τους φόβους της. Διηγείται κάθε τι που, στην αρχή, της κάνει εντύπωση από τις πράξεις του νεαρού μετανάστη. Περιγράφει με τον πιο ζωντανό και τρυφερό τρόπο την καθημερινότητά τους. Ένα απογευματινό τσάι που για τους Γάλλους μοιάζει κάτι συνηθισμένο, για το νεαρό είναι μία πράξη ιεροτελεστίας, μία μετάβαση από την ανάμνηση της πατρίδας και της μητέρας σε μία νέα πραγματικότητα. Ο άνδρας της και τα μικρά παιδιά της συμμετέχουν στην ιστορία κι έχουν τους δικούς τους πολύ σημαντικούς ρόλους δίνοντας τη δική τους μικρή χαριτωμένη πινελιά. Όλα τα παραπάνω ζωντανεύουν με άψογο τρόπο εξαιτίας της εξαιρετικής μετάφρασης της κας Ρούλας Γεωργακοπούλου.

Τα σημεία που με άγγιξαν περισσότερο είναι δύο. Πρώτα το μητρικό αίσθημα που αναδύεται στην Εμιλύ όταν σιγά σιγά συνειδητοποιεί ότι στα χέρια τους έχουν ένα παιδί που μεγάλωσε στο δρόμο και που κουβαλάει μία τραγική ιστορία αλλά και τη θέληση να επιβιώσει, να διατηρήσει τις αρχές που του δίδαξε η οικογένειά του πριν χωριστούν και τραβήξει ο καθένας το δρόμο του. Ο Ρεζά διατηρεί την ανθρωπιά του, την ελπίδα του για ένα καλύτερο μέλλον. Σοκάρονται όταν διαπιστώνουν ότι ξοδεύει όλα τα λεφτά του για να βοηθήσει άλλα προσφυγόπουλα που ζουν κάτω από γέφυρες και δεν είχαν την τύχη να βρεθούν σε ένα ασφαλές περιβάλλον όπως αυτός. Η συγγραφέας νιώθει το νεαρό, δικό της παιδί και καταβάλει (εδώ είναι το δεύτερο σημείο που με ταρακούνησε πολύ) τεράστια προσπάθεια να είναι διακριτική μαζί του, να του δώσει όχι μόνο χώρο-σπίτι αλλά και χώρο να αναπτυχθεί συναισθηματικά και να νιώσει με τη σειρά του εμπιστοσύνη προς τους ανθρώπους που τον φιλοξενούν για να μπορέσει να ανοιχτεί. Δεν τον πιέζει να ακολουθεί ανόητους κανόνες, δεν τον εκβιάζει να διηγηθεί το παρελθόν του με τη δικαιολογία ότι πρέπει να το γνωρίζει για να «προφυλάξει» την οικογένειά της. 

Όπως είπα και στην αρχή δεν αρκεί να είμαστε αντιρατσιστές στα λόγια. Οι πράξεις είναι ακόμα πιο δύσκολες και φυσικά η προσφορά στον άπατρη και καταδιωκόμενο ξένο ένα Γολγοθάς και μία υπέρβαση του ίδιου μας του εαυτού. Η μετάλλαξη δεν έγινε μαγικά από τη μία μέρα στην άλλη. Τους πήρε εννέα μήνες να κυοφορήσουν μια συγκατοίκηση και αυτή να καρποφορήσει δίνοντας μία οικογένεια. Μήνες κάποτε αστείοι και γραφικοί, κάποτε δύσκολοι. Το μυθιστόρημα αυτό με γέμισε ελπίδα για τους ανθρώπους. Η ευαισθησία της οικογένειας της συγγραφέως έδωσε χρόνο να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες και το φόβο και να αναπτυχθούν ισχυρές σχέσεις εμπιστοσύνης, αγάπης, σεβασμού. Με έκανε να δω με άλλα μάτια τους νεαρούς που κινούνται στην πόλη έντρομοι και έτοιμοι να το βάλουν στα πόδια. Παιδιά που έφυγαν μόνα και άντρεψαν μέσα στον τρόμο και το φόβο. Θα σας ραγίσει σε κάποια σημεία την καρδιά αλλά και θα σας γεμίσει ελπίδα. Το επιπλέον δωμάτιο του σπιτιού θα είναι για πάντα το δωμάτιο του Ρεζά ακόμα κι αν αυτός μετακόμισε... Διαβάστε το!

Διαβάστε περισσότερα για το βιβλίο εδώ