Book Review: Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΑΡΑΓOΝΤΑΣ,του GRAHAM GREENE

(Της Γιώτας Βασιλείου)

Ειρωνικό, τρυφερό, χιουμοριστικό μα κι αγωνιώδες και πολύ ατμοσφαιρικό, το μυθιστόρημα του Graham Greene, με τίτλο "Ανθρώπινος παράγοντας", άνετα μπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως κλασσική λογοτεχνία πλέον. Πρόκειται για μια δυνατή κι ανθρώπινη ιστορία, η οποία καταδύεται, τόσο στον κρυφό κι αδίστακτο κόσμο των μυστικών υπηρεσιών, όσο και στα κατάβαθα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης, αναλύοντας όλα εκείνα τα οποία μπορούν, κατά συνθήκη, να επηρεάσουν τους ανθρώπους διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα, τις αποφάσεις και τις επιλογές τους. 

"Ο ηρωισμός ξεκινάει εκεί που τελειώνει η πολιτική"

Πρόκειται για μια "ωδή" στον κόσμο των μυστικών πρακτόρων. Τον κόσμο των μοναχικών εκείνων ανθρώπων, που ζουν μια ζωή γεμάτη από μυστικά, ψέματα κι εξαπάτηση. Στον κόσμο των ανθρώπων που ζουν μια οικογενειακή ζωή, που έχουν σύζυγο, γονείς, παιδιά κι όμως όλα αυτά τα κουκουλώνει και τα εξαφανίζει η άλλη, η μυστική, η αθέατη ζωή που τους ακολουθεί. Εκείνη η ζωή που δεν "ακούγεται" αλλά που υπάρχει, βασιλεύει και κυριεύει τον κόσμο τους όλο.

Αν και κατά βάση, τα μυθιστορήματα του Greene δεν έχουν πολιτική χροιά, διαπιστώνουμε ότι ο συγγραφέας δεν χαρίζεται στα εκάστοτε πολιτικά συστήματα και τα καταδεικνύει. Έτσι και στον "Ανθρώπινο Παράγοντα", ο ήρωάς μας ο Μορίς Κάσελ είναι παντρεμένος με την Σάρα, μια Νοτιοαφρικανή η οποία έφτασε στη Βρετανία καταδιωκόμενη από το καθεστώς του απαρτχάιντ. Σημειωτέον ότι, ο Μορίς κι η Σάρα ερωτεύτηκαν ο ένας τον άλλον ενόσω εκείνη ήταν ήδη έγκυος από έναν άλλο άντρα. 

[...] "Πολύ σ'αρέσει να τα σκαλίζεις, Σάρα. Αγαπάω τον Σαμ επειδή είναι παιδί σου. Επειδή δεν είναι δικό μου. Επειδή δε βλέπω κάτι δικό μου πάνω του όταν τον κοιτάζω. Βλέπω μόνο κάτι δικό σου. Δε θέλω να έχω συνέχεια. Θέλω αυτή η ιστορία να τελειώσει εδώ. [...]

Να πω ότι το συγκεκριμένο βιβλίο, μου θύμισε κάπως τις κατασκοπευτικές ιστορίες του John Le Carré αν κι ομολογουμένως, υπήρχε πολύ λιγότερη βία από αυτή που ίσως περίμενα. Και πράγματι, στον "Ανθρώπινο παράγοντα", ο Greene αντισταθμίζει κάπως την εικόνα της βρετανικής αντικατασκοπίας, η οποία έχει, κατά κάποιο τρόπο εδραιωθεί στη συνείδηση του κοινού, μετά τη σειρά ταινιών με τον James Bond και όχι μόνο. Στην πραγματικότητα, φαίνεται πως οι Βρετανοί χρησιμοποιούν λιγότερη συμβατική βία στις (αντί)κατασκοπευτικές τους επιχειρήσεις, από αυτές που περιγράφονται στις ταινίες του μεγάλου Ian Flemming. Απ' ότι έμαθα από έρευνα που πραγματοποίησα μέσω google, αντίθετα απ' ότι πιστεύουμε, η μυστική υπηρεσία της Μεγάλης Βρετανίας (ΜΙ6) επιθυμεί οι εργαζόμενοι σε αυτή να περνούν απαρατήρητοι. Να μην γίνεται ντόρος γύρω από το όνομά τους και να μην ξεχωρίζουν στο πλήθος. Γενικότερα, η συνολική εικόνα που οφείλουν να παρουσιάζουν υπηρεσία και εργαζόμενοι, είναι εκείνη του "φαντάσματος". Ανυπόστατη κι αόρατη ύπαρξη. 

"Τα παραμύθια μας από πραγματικότητα είναι πλασμένα" Χανς Κρίστιαν Άντερσεν

Κι είναι ο... ανθρώπινος παράγοντας, το ανθρώπινο στοιχείο εκείνο που τελικά κάνει τι διαφορά. Μια ατέλειωτη πίεση, μια καταστροφή η οποία προκαλείται από την ύπουλη ύπαρξη της μυστικής ζωής, πίσω από την εμφανή πραγματικότητα. Κάποιοι μιλούν για προδοσία, κάποιοι για ευγνωμοσύνη. Τι σημαίνει όμως να είναι κάποιος προδότης; Ποιον προδίδει; Χώρα, οικογένεια ή τον εαυτό του; Κι η ευγνωμοσύνη, ως ποιον βαθμό είναι θεμιτή; Ερωτήματα που βασανίζουν το μυαλό του αναγνώστη καθ' όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης.

[...]  "Μα γιατί στενοχωριέσαι τόσο πολύ; Κανείς δεν είπε να μην είσαι ευγνώμων. Κι εγώ είμαι. Η ευγνωμοσύνη είναι καλή, αρκεί..." "Αρκεί...;"

"... αρκεί να μη σε παρασύρει, θα' λεγα". [...]

"Ο ανθρώπινος παράγοντας" δεν είναι μια απλή ιστορία κατασκόπων. Είναι μια εκ βαθέων μελέτη που μας ζητά να εξετάσουμε τις ηθικές μας αξίες και να στοχαστούμε τις αποφάσεις μας. Είναι επίσης μια ιστορία για την αγάπη. Όχι μια χλιαρή ιστορία αγάπης ή ένα μυθιστόρημα ασίγαστου πάθους. Μια ιστορία για την αγάπη δυο ανθρώπων και την κοινή τους ζωή. 

Τέλος θα ήθελα να συμπληρώσω ότι, εκτίμησα ιδιαίτερα τις λογοτεχνικές αναφορές σε βιβλία που διάβαζαν οι χαρακτήρες ή που θα ήθελαν να διαβάσουν. Στα υπέρ του βιβλίου καταλογίζω και το γεγονός ότι, αν και πολύ μεγάλα τα κεφάλαια, προχωρούσαν εξαιρετικά γρήγορα, χωρίς να κουράσουν. Κοντολογίς, για μια ακόμη φορά, οι εκδόσεις ΠΟΛΙΣ μας προσφέρουν ένα σημαντικό έργο που δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο. Σας το προτείνω με όλη μου την καρδιά. 

Διαβάστε περισσότερα για το βιβλίο εδώ.