Book Review: ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ ΜΕ ΤΑ ΘΗΡΙΑ, του ERIK LARSON, από εκδόσεις METAIXMIO

(Της Γιώτας Βασιλείου)

«…όλοι προσπαθούσαν να εξηγήσουν με τη λογική το απολύτως παράλογο.»

Δε ξέρω πλέον πόσα βιβλία που αναφέρονται στο ναζισμό, το Β.Π.Π., το Χίτλερ και το ολοκαύτωμα έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια. Άλλα μυθιστορήματα, άλλα ντοκουμέντα, άλλα μαρτυρίες. Κάθε φορά όμως, ο αντίκτυπος που έχει πάνω μου το καθένα από αυτά τα βιβλία, είναι ο ίδιος. Με συγκλονίζουν. Πόσο μάλιστα, όταν πρόκειται για το χρονικό της ανόδου του Ναζιστικού κόμματος στην εξουσία. Στο ιστορικό αυτό αφήγημα του Erik Larson, το οποίο τιτλοφορείται πολύ πετυχημένα «Στον κήπο με τα θηρία», έχουμε την  ακριβή καταγραφή των γεγονότων της εδραίωσης του Χίτλερ στην Καγκελαρία της Γερμανίας. Η ιστορία είναι βασισμένη στα ημερολόγια του Αμερικανού πρέσβη στο Βερολίνο, Γουίλιαμ Ντοντ και της κόρης του Μάρθας και ρίχνει φως στο γιατί ο Δυτικός κόσμος έδειξε τέτοια ανοχή απέναντι στη γένεση του εκτρώματος που λέγεται Ναζισμός.  

Ο William Dodd

Η αφήγηση μας τοποθετεί στη Γερμανία του 1933, που ενώ είναι ακόμη καγκελάριος ο Χίντερμπουργκ, ο Αδόλφος Χίτλερ σχηματίζει σιγά-σιγά κυβέρνηση με τις «ευλογίες» του απογοητευμένου γερμανικού λαού. Ο μελλοντικός ηγέτης του ναζιστικού κόμματος ακόμα δεν έχει δείξει το άσχημο «πρόσωπό» του, αντίθετα προσπαθεί να φαίνεται «χαμηλών τόνων» και πολιτισμένος. Στο μεταξύ όμως, εβραϊκές οργανώσεις σε όλο τον πολιτικό κόσμο, προσπαθούν να στρέψουν το ενδιαφέρον κοινής γνώμης στην αντισημιτική και ρατσιστική πολιτική του μελλοντικού καγκελάριου, η οποία έχει ήδη αρχίσει να παίρνει «σάρκα και οστά». Ωστόσο, δεινός ρήτορας καθώς ήταν, ο Χίτλερ είχε καταφέρει να «μαγέψει» όχι μόνο τους Γερμανούς πολίτες αλλά και πολλές από τις κυβερνήσεις των ξένων κρατών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα και οι απόψεις περί της πολιτικής του να είναι αντικρουόμενες. 

Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούζβελτ, προσπαθεί επί μήνες, μάταια να βρει το κατάλληλο άτομο για τη θέση του πρεσβευτή στο Βερολίνο, ωστόσο, κανείς από τους ιδανικούς υποψήφιους δε δέχεται το διακύβευμα. Έτσι αναγκάζεται να λάβει την επισφαλή απόφαση να στείλει ως πρεσβευτή των ΗΠΑ στη Γερμανία, το Γουίλιαμ Ντοντ. Ο Ντοντ είναι ένας άνθρωπος μετριοπαθής, συντηρητικός και χαμηλών τόνων. Έχει κάποιο ενδιαφέρον για την πολιτική, το οποίο όμως θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε «χλιαρό». Σαν χαρακτήρας είναι διανοούμενος αν και τραχύς, χωρίς τη φινέτσα κι ευελιξία που απαιτεί η θέση του πρέσβη, ενώ αγαπά βαθιά την αγροτική ζωή. 

Η οικογένεια Dodd

Το καλοκαίρι του ’33 βρίσκει τον Γουίλιαμ Ντοντ, τη σύζυγο, το γιο και την κόρη τους, στο Βερολίνο. Αν και στην αρχή ολόκληρη η οικογένεια Ντοντ μαγεύεται από το ρυθμό της πόλης και θαυμάζει τη Γερμανική κουλτούρα, πολύ σύντομα, τόσο  ο Δημοκράτης πρέσβης όσο κι η κόρη του Μάρθα, συνειδητοποιούν ότι η χώρα είναι «καζάνι που βράζει» . Όταν ο πρέσβης μεταφέρει τους φόβους του στις ΗΠΑ, βρίσκεται αντιμέτωπος με την απάθεια των ανωτέρων του, οι οποίοι έχοντας ως πρωταρχικό στόχο τη διατήρηση των καλών οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δυο κρατών, τον θεωρούν υπερβολικό και επιμένουν ότι ο Χίτλερ δε θα αντέξει για πολύ στην εξουσία. Στο μεταξύ, ο ίδιος ο Αδόλφος δεν κρύβει την επιθυμία του για αποπομπή του Ντοντ από τη θέση του πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών, μετά τα επανειλημμένα σχόλια του δεύτερου προς το πρόσωπό του. Αναφέρει ο Ντοντ «ποτέ ξανά δεν θα παραστώ σε ομιλία του καγκελάριου και δεν θα επιζητήσω να έχω προσωπική συνομιλία μαζί του, εκτός από επίσημες περιστάσεις. Αυτός ο άνθρωπος μου προκαλεί φρίκη.».

Μέσα από επιστολές και ημερολόγια του Ντοντ και της κόρης του, μας δίνεται μια απολύτως ξεκάθαρη εικόνα για το τι συμβαίνει στη Ναζιστική Γερμανία. Μέσα από τα μάτια τους βλέπουμε σιγά-σιγά τη Γερμανία να μετατρέπεται σε έναν «Κήπο με θηρία (Tiérgarten = Ζωολογικός κήπος). Ενδεικτική είναι η ειρωνική παρατήρηση του Ντοντ ότι: «Σε μια εποχή που εκατοντάδες άνθρωποι έχουν θανατωθεί χωρίς δίκη ή την παραμικρή απόδειξη ενοχής και που ο πληθυσμός τρέμει κυριολεκτικά από το φόβο του, τα ζώα έχουν κατοχυρωμένα δικαιώματα που οι άντρες και οι γυναίκες ούτε που θα μπορούσαν να φανταστούν. Θα μπορούσε κανείς να ευχηθεί να ήταν άλογο.». 

«Τα περισσότερα θύματα δεν ήταν με καμιά έννοια, ένοχοι προδοσίας. Απλώς στελέχη της πολιτικής ή θρησκευτικής αντιπολίτευσης». 

Ο Λάρσον πετυχαίνει την άριστη διαχείριση του αρχειακού υλικού και οι περιγραφές των γεγονότων είναι συνταρακτικές. Τόσο η ατμόσφαιρα της περιόδου, όσο και οι χαρακτήρες, αποδίδονται άριστα, ενώ η μυθιστορηματική γραφή του συγγραφέα είναι ευκολονόητη και κρατά τον αναγνώστη σε αγωνία, από την αρχή μέχρι το τέλος. Μέσα από τις σελίδες του «Κήπου με τα θηρία» γνωρίζουμε σημαντικά ιστορικά πρόσωπα όπως ο Γκαίμπελς, ο Γκαίρινγκ, ο Ρούσβελτ μα και ο ίδιος ο Χίτλερ. Ταυτόχρονα περιγράφονται γεγονότα ορόσημα για την παγκόσμια ιστορία, όπως τα αντισημιτικά πογκρόμ, ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ, η «νύχτα των μεγάλων μαχαιριών» αλλά και οι συνωμοσίες κατά του Αδόλφου. Βλέπουμε να ζωντανεύουν μπρος στα μάτια μας οι θηριωδίες απέναντι σε αντιφρονούντες και κομμουνιστές, Εβραίους και Ρομά,  ανάπηρους, ομοφυλόφιλους, γυναίκες που έκαναν το λάθος να ερωτευτούν το λάθος άνθρωπο και γενικότερα οποιονδήποτε έχει «νοθευμένο αίμα» και αντιτάσσεται στα πρότυπα της «Άριας Φυλής».

Το καμένο κτίριο του Ράιχσταγκ, το 1933..

[...] Ακριβώς πίσω από την πρώτη ομάδα έρχονταν δύο πολύ μεγαλόσωμοι στρατιώτες, με έναν μικροσκοπικό αιχμάλωτο ανάμεσά τους, αν και αρχικά ο Ρέινολντς δεν μπορούσε να διακρίνει αν ήταν άνδρας ή γυναίκα. Οι στρατιώτες “μισοστήριζαν” και “μισοέσερναν” την ανθρώπινη φιγούρα στον δρόμο. “Είχαν ξυρίσει τα μαλλιά της”, έγραψε ο Ρέινολντς “και είχαν πασπαλίσει το πρόσωπο και το κεφάλι με λευκή σκόνη”. Η Μάρθα περιέγραψε το χρώμα του προσώπου ως “όμοιο με αραιωμένο αψέντι”.

Πλησίασαν προσεκτικά μαζί με το πλήθος γύρω τους, και τώρα, ο Ρέινολντς και η Μάρθα μπορούσαν να δουν ότι η φιγούρα ήταν μια νεαρή γυναίκα – αν και ο Ρέινολντς εξακολουθούσε να μην είναι απολύτως βέβαιος. “Παρόλο που φορούσε φούστα, θα μπορούσε να είναι ένας άντρας ντυμένος κλόουν. Το πλήθος γύρω μου ξεκαρδίστηκε από τα γέλια βλέποντας το θέαμα”. 

Οι εγκάρδιοι τύποι της Νυρεμβέργης μεταμορφώθηκαν μπροστά στα μάτια τους και άρχισαν να χλευάζουν και να εκτοξεύουν χυδαιότητες προς τη γυναίκα. Οι στρατιώτες που την κρατούσαν ξαφνικά τη σήκωσαν όρθια, αποκαλύπτοντας μια ταμπέλα που της είχαν κρεμάσει στον λαιμό. Άγριο γέλιο ξεσηκώθηκε από παντού. Η Μάρθα, ο Μπιλ και ο Ρέινολντς ρώτησαν με τα σπαστά γερμανικά τους άλλους παρευρισκόμενους τι συνέβαινε, και έμαθαν αποσπασματικά ότι η κοπέλα είχε σχέση με έναν Εβραίο. Απ’ όσο μπορούσε να καταλάβει η Μάρθα, η ταμπέλα έγραφε “ΔΟΘΗΚΑ ΣΕ ΕΝΑΝ ΕΒΡΑΙΟ”». [...]*

Η Νύχτα των Κρυστάλλων(Kristallnacht): ήταν αναμφισβήτητα το χειρότερο
από όλα αντισημιτικά πογκρόμ  

O Χίτλερ χαιρετά τα γερμανικά στρατεύματα πριν εξαπολύσει την αιματηρή επίθεση
κατά των ηγετικών στελεχών της παραστρατιωτικής οργάνωσης SturmΑbteilung (30/06/1934) 

Είναι σαρωτικά τα συναισθήματα που προκαλεί η αφήγηση του Λάρσον. Αγανάκτηση, φρίκη, θυμός, απέχθεια, αηδία. Μα κυρίως απορία. Απορία για το πώς μπορεί ένα ολόκληρο έθνος, να ξεγελαστεί τόσο οικτρά από ένα μόνο άνθρωπο και να μεταλλαχθεί σε κάτι κτηνώδες… τερατώδες. Σε ένα μόρφωμα. Κι ένα δεύτερο ερώτημα, εξίσου σημαντικό: Γιατί ο Δυτικός κόσμος δέχτηκε κι ανέχτηκε τη μετάλλαξη αυτή;

Διαβάζοντας τον Κήπο έμαθα ακόμη περισσότερα για το Χίτλερ και τις δυνάμεις που του επέτρεψαν να εδραιωθεί.  Υπήρχαν πάρα πολλές νέες πληροφορίες, τις οποίες έπρεπε τις αφομοιώσω κάθε φορά. Έπρεπε να διαβάζω αργά κάθε κεφάλαιο, να κρατώ σημειώσεις, τις οποίες χρειαζόταν να μελετήσω πριν μπορέσω να συνεχίσω. Παρ’ όλ’ αυτά, η ανάγνωση του είναι κάτι που δε θα μετανιώσω ποτέ. Και αν από λογοτεχνικής πλευράς δεν είναι ένα βιβλίο που μπορεί να θεωρηθεί αριστούργημα, είναι ωστόσο ένα βιβλίο το οποίο, εγώ προσωπικά, θα εξακολουθώ να σκέφτομαι για πολύ καιρό ακόμη. 

The Tiergarten, Berlin, Germany May 1933

Με το βιβλίο του «Στον κήπο με τα θηρία» ο Έρικ Λάρσον,  έρχεται για να μας θυμίσει τις αιματηρές θυσίες που έχουν γίνει στο βωμό της εξουσίας και του χρήματος. Κι αν κι έχουν περάσει δεκάδες χρόνια από τότε που η ανθρωπότητα βίωνε τη χειρότερη στιγμή της, οι θύμησες παραμένουν ακόμη ζωντανές κι όσα χρόνια κι αν περάσουν οι θηριωδίες που έγιναν τότε, θα εξακολουθούν να καθορίζουν την πορεία του ανθρώπινου γένους! Ωστόσο, τα ποσοστά άγνοιας και αδιαφορίας είναι αυτό που συνεχίζουν να καθηλώνουν. 

Φυσικά προτείνεται!

Καλές αναγνώσεις!

*Το όνομα του θύματος ήταν Άννα Ρατ

Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα ή να αγοράσετε το βιβλίο εδώ.