Συνέντευξη: ΤΖΟΥΛΙΑ ΓΚΑΝΑΣΟΥ: “Έγραψα τη «Δευτέρα παρουσία», ως μήνυμα αντίστασης, ενίσχυσης της πίστης στον ανθρωπισμό”

Η Τζούλια Γκανάσου είναι μια συγγραφέας που μέσα από το έργο της εξερευνά βαθιά και καίρια ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης. Γεννημένη στην Αθήνα το 1978 διαθέτει ένα πλούσιο ακαδημαϊκό υπόβαθρο, με σπουδές σε Πληροφορική, Λογοτεχνία και Ευρωπαϊκό Πολιτισμό. Η γραφή της διακρίνεται από την ικανότητά της να σμιλεύει τις έννοιες του χρόνου και της μνήμης, συνδέοντας συχνά προσωπικές αφηγήσεις με κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα. Χαρακτηρίζεται δε από έντονο λυρισμό και στοχαστική διάθεση, δίνοντας στους αναγνώστες την αίσθηση ότι συνομιλούν με τα πιο εσωτερικά κομμάτια της ανθρώπινης ψυχής. Μέσα από τις ιστορίες της η Γκανάσου μας προ(σ)καλεί να αναμετρηθούμε με τις ρήξεις και τις ανατροπές της ζωής, ενώ αναδεικνύει με επιδεξιότητα τον διαρκή αγώνα για νόημα σε έναν συχνά ασταθή κόσμο.

Με έξι έργα πεζογραφίας στο ενεργητικό της η Γκανάσου έχει κατακτήσει δικαιωματικά την εκτίμηση του αναγνωστικού κοινού. Κορυφαία στιγμή της σταδιοδρομίας της είναι προσώρας το μυθιστόρημα “Δευτέρα Παρουσία”, που αντλεί έμπνευση από την επικαιρότητα και τις συγκρούσεις που συνταράσσουν τον κόσμο σήμερα. Τα έργα της “Ως το τέλος” και “Γονυπετείς” έχουν λάβει διακρίσεις και βραβεία.

(Συνέντευξη στις Γιώτα Βασιλείου και Κατερίνα Τσαμπά)

Γ.: Τζούλια καταρχάς θέλουμε να σε καλωσορίσουμε στα ΒΙΒΛΙΟγραφικά και να σε ευχαριστήσουμε που δέχτηκες να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη. Στο πιο πρόσφατο μυθιστόρημά σου, το “Δευτέρα Παρουσία” αγγίζεις ένα θέμα άγνωστο στους περισσότερους από εμάς:  τον πόλεμο και τις επιπτώσεις του στην ανθρώπινη ψυχολογία. Πώς καταφέρνεις να αποτυπώσεις με τόσο ρεαλισμό τα συναισθήματα των χαρακτήρων, παρόλο που απέχεις από τα πραγματικά γεγονότα; Ποια είναι η διαδικασία σου για να διατηρείς ζωντανή τη συναισθηματική αλήθεια, παρά τη μυθοπλασία;

Τζ.: Σας ευχαριστώ από καρδιάς, για την ανάγνωση και για τις ερωτήσεις. Δηλώνω ευγνώμων. Όσον αφορά στη “Δευτέρα παρουσία”, οφείλω να πω ότι το βιβλίο είναι εμπνευσμένο από αληθινά γεγονότα τα οποία έλαβαν χώρα στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια του πολέμου με τη Ρωσία, καθώς και σε άλλες βομβαρδιζόμενες πόλεις όπως στη Λωρίδα της Γάζας. Σε όλες τις περιπτώσεις, εκτός από τα ειδησεογραφικά ντοκουμέντα, είχα μαρτυρίες από φίλους οι οποίοι διαμένουν στις βομβαρδιζόμενες πόλεις, οπότε οι σπαραχτικές αφηγήσεις τους με βοήθησαν αφενός να έχω συναισθηματική σύνδεση με τα γεγονότα, αφετέρου να τα αποτυπώσω με λεπτομέρεια. Αναζητώ πάντα μια σύνδεση ανάμεσα στα προσωπικά βιώματα και στη μυθοπλασία ώστε να μπορώ να γράφω με εντιμότητα και ειλικρίνεια και να μην κάνω μια “εγκεφαλική κατασκευή”.

Γ.: Έχεις αναφέρει ότι η έμπνευση για το βιβλίο προήλθε από προσωπικές σου εμπειρίες και παρατηρήσεις. Μπορείς να μας πεις περισσότερα για το πώς οι εμπειρίες σου αυτές διαμόρφωσαν την πλοκή και τους χαρακτήρες του βιβλίου; Κάποια παραδείγματα ίσως;

Τζ.: Εκτός από τα πολεμικά γεγονότα του πρώτου μέρους του μυθιστορήματος και τα ντοκουμέντα για το υπόγειο καταφύγιο με τις παρένθετες μητέρες το οποίο διαχειρίζεται μια εταιρεία και αποτελεί το σκηνικό για το δεύτερο μέρος του βιβλίου, υπάρχει μια πολύ ιδιαίτερη συνθήκη στη “Δευτέρα παρουσία” η οποία εδράζει στο πιο οδυνηρό προσωπικό μου βίωμα αυτήν την εποχή:  στην κατάσταση υγείας του πατέρα μου η οποία με υποβάλει συχνά στη διαδικασία να τον βοηθάω, να τον φροντίζω, να τον κανακεύω αλλά και να συμπράττω μαζί του με βάση τη νέα σωματική του ροπή. Αυτή η συνθήκη με οδήγησε στο να φανταστώ μια έφηβη να παίρνει την παράλυτη γιαγιά της στην πλάτη και να προσπαθούν να επιβιώσουν στη βομβαρδιζόμενη πόλη ως ένα νέο, ζωντανό διττό κορμί.

Κ.: Η σχέση της γιαγιάς και της εγγονής είναι γεμάτη τρυφερότητα αλλά και αγώνα για επιβίωση. Τι σε ενέπνευσε να δημιουργήσεις αυτό το συναισθηματικό δίπολο μεταξύ δύο γυναικών διαφορετικών γενεών;

Τζ.: Η μητέρα μου, η Ισμήνη και η γιαγιά μου, η Μεμούλα με ενέπνευσαν για να δημιουργήσω αυτό το συναισθηματικό δίπολο. Η εγγονή που συμβολίζει το νέο, την ορμή, την αλλαγή, χρειάζεται, τιμά, διασώζει και συνεργάζεται με τη γιαγιά η οποία συμβολίζει την εμπειρία, τη γνώση, την κληρονομιά του παρελθόντος. Σε όλο το βιβλίο οι δύο γυναίκες συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν σαν ένα νέο ζωντανό σώμα. Αυτό το “διττό σώμα” συμβολίζει τη σημασία της ενεργούς σύμπραξης και διάδρασης του παλαιού με το νέο, του ατομικού με το συλλογικό με όραμα έναν καλύτερο κόσμο. Έχει βαθιά ανθρωπιστικό, επαναστατικό και αντιρατσιστικό χαρακτήρα. Το διττό σώμα της εγγονής με τη γιαγιά στην πλάτη, το διττό σώμα των παρένθετων μανάδων (στο δεύτερο μέρος του βιβλίου) οι οποίες κυοφορούν «κατά παραγγελία», το διττό σώμα των γυναικών που κουβαλάνε ή θηλάζουν βρέφη σαν να είναι ενσωματωμένα επάνω τους, το διττό σώμα των εραστών όταν σμίγουν, το διττό σώμα της νεκρής που γίνεται «φορείο» για την ετοιμόγεννη, της ζωής και του θανάτου που συνυπάρχουν διαρκώς, της «πατρίδας» που αφήνουμε πίσω και της «πατρίδας» που ελπίζουμε ότι θα χτίσουμε, το διττό σώμα που δεν αποδέχεται την ήττα, ελπίζει και παλεύει για μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή, για μια «Δευτέρα παρουσία» είναι το πιο δυνατό σύμβολο του έργου.

 "...το “διττό σώμα” συμβολίζει τη σημασία της ενεργούς σύμπραξης και διάδρασης του παλαιού με το νέο, του ατομικού με το συλλογικό με όραμα έναν καλύτερο κόσμο." 

Γ.: Ένα ακόμα σοβαρό θέμα που θίγεις στις σελίδες του βιβλίου σου είναι αυτό της έμφυλης βίας. Μίλησέ μας σχετικά με το πώς προσεγγίζει αυτό το ευαίσθητο ζήτημα η ιστορία σου και τι μήνυμα προσπαθείς να περάσεις στους αναγνώστες.

Τζ.: Το θέμα της έμφυλης βίας με απασχολεί πάρα πολύ. Κάνοντας έρευνα, όπως ανέφερα και παραπάνω, ανακάλυψα μια εταιρεία η οποία εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στη δημιουργία βρεφών «κατά παραγγελία» στο Κίεβο καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου. Έτσι, φαντάστηκα ένα καταφύγιο όπου οι γυναίκες κυοφορούν, θηλάζουν, δίνουν ωάρια, συμμετέχουν σε πειράματα με νέα φάρμακα και νέες θεραπείες γονιμότητας, εξαναγκάζονται να «εργαστούν» για την εταιρεία προκειμένου να επιβιώσουν. Πάνω σε αυτό, στήθηκε το δεύτερο μέρος του βιβλίου μιας και η Άννα με την Όλγα γίνονται μέρος αυτής της άτυπης αιχμαλωσίας, υφίστανται χειραγώγηση και άσκηση εξουσίας μέσω της βίας, γίνονται κομμάτι της εκμετάλλευσης του ανθρώπινου σώματος από τις πολυεθνικές εταιρείες. Ως εκ τούτου, το εν λόγω μυθιστόρημα είναι καταγγελτικό όσον αφορά την εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος και της έμφυλης βίας. Οι ηρωίδες γίνονται «μάρτυρες» των δεινών του σύγχρονου κόσμου σε μια ακραία αλλά πραγματική συνθήκη:  τη δημιουργία και αγοραπωλησία βρεφών «κατά παραγγελία» και γιατί όχι, «τέλειων» όντων εν μέσω πολέμου.

Γ.: Μέσα από το βιβλίο σου γίνεται υποθέτω φανερός ο προβληματισμός για την άνοδο του εθνικισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Θεωρείς ότι η «Δευτέρα Παρουσία» είναι μήνυμα ελπίδας και αντίστασης προς αναγνώστες; Ήταν αυτός αρχικά ο σκοπός σου ή προέκυψε στην πορεία;

Τζ.: Όντως, είναι μεγάλος ο φόβος μου για την αύξηση της απήχησης των εθνικιστικών, φασιστικών, ολοκληρωτικών καθεστώτων. Με αυτόν τον γνώμονα έγραψα τη «Δευτέρα παρουσία», ως μήνυμα αντίστασης, ενίσχυσης της πίστης στον ανθρωπισμό και στην αλληλοβοήθεια, ως σημαία ειρήνης και ελπίδας. Οι άνθρωποι πρέπει να συνεχίζουν να αγωνίζονται ακόμη και όταν όλα μοιάζουν να έχουν καταστραφεί, να συνεχίζουν να πιστεύουν ότι ακόμη και στις πιο ζοφερές καταστάσεις ελλοχεύει κάτι αισιόδοξο. Αυτό συμβαίνει συνέχεια στο βιβλίο. Η ελπίδα έρχεται στα πιο απίθανα σημεία. Οι άνθρωποι πρέπει να υπερασπίζονται πάση θυσία την ειρήνη, την αλληλεγγύη και τη δικαιοσύνη για όλα τα έμβια όντα, πρέπει να οραματίζονται πάντα μια «δευτέρα παρουσία» στη ζωή.

Γ.: Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα πολεμικό σκηνικό, όπου οι χαρακτήρες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν κακήν κακώς τα σπίτια τους. Αν οι ήρωες σου έπρεπε να κρατήσουν ένα μόνο αντικείμενο μαζί τους, ποιο πιστεύεις θα ήταν αυτό και γιατί;

Τζ.: Η Άννα, η δεκαεφτάχρονη εγγονή, θα κρατούσε τη δαχτυλήθρα με το άλικο αποτύπωμα από το αίμα της μητέρας της. Η Όλγα, η εβδομηνταπεντάχρονη γιαγιά, θα κρατούσε το αγαπημένο βιβλίο με τα δημοτικά τραγούδια. Για ευνόητους λόγους...

"...χρησιμοποιώ πάντα το σώμα ως όχημα για να αφηγηθώ τα δεινά της ζωής. Χρησιμοποιώ την πίστη σε ό,τι επιλέγει ο καθένας ως φορέα ανανέωσης της ελπίδας και της αγωνιστικότητας." 

Κ.: Έχοντας διαβάσει και το βιβλίο σου “Γονυπετείς” προσωπικά διακρίνω ότι πιάνεις θέματα δύσκολα τρόπον τινά. Στο βιβλίο αυτό για παράδειγμα καταπιάνεσαι με το θέμα της πίστης. Τι μήνυμα θέλεις να περάσεις στον αναγνώστη μέσα από τα βιβλία σου; Είναι κοινό ή σε κάθε βιβλίο διαφέρει;

Τζ.: Όλοι οι συγγραφείς έχουν εμμονές με θέματα, ιδέες και πιστεύω. Εγώ χρησιμοποιώ πάντα το σώμα ως όχημα για να αφηγηθώ τα δεινά της ζωής. Χρησιμοποιώ την πίστη σε ό,τι επιλέγει ο καθένας ως φορέα ανανέωσης της ελπίδας και της αγωνιστικότητας. Υπάρχει πάντα μια κύρια ιδέα που με κινεί να μιλήσω για τα υπαρξιακά θέματα που απασχολούν τους ανθρώπους. Ας πούμε στους “Γονυπετείς”, μια γυναίκα στα τέσσερα πραγματοποιεί μια ανάβαση σε όλο το βιβλίο, μια ικεσία ώστε να διεκδικήσει το θαύμα. Στις “Γόνιμες μέρες”, ένας άντρας σε κώμα αποκτά πρόσβαση στην εποχή πριν από τα πέντε του χρόνια, πριν απ’ τη μνήμη, και όσα ανακαλύπτει εκεί του αλλάζουν εντελώς τη ζωή. Στη “Δευτέρα παρουσία”, μια εγγονή με τη γιαγιά στην πλάτη προσπαθούν να φτάσουν στα σύνορα, να βρουν την ειρήνη. Συνήθως, το μήνυμα που κυριαρχεί, είναι η σημασία του ευ αγωνίζεσθαι, η πίστη στις ευοίωνες εκπλήξεις της ζωής, η αξία της αλληλεγγύης και της αγάπης.

Κ.: Παραμένω στο βιβλίο “Γονυπετείς” και θέλω να σε ρωτήσω, οι χαρακτήρες σου φέρνουν την πίστη στο προσκήνιο με έναν ανατρεπτικό τρόπο. Πιστεύεις ότι η πίστη είναι τελικά μια ατομική επιλογή ή μια κοινωνική επιβολή;

Τζ.: Η πραγματική πίστη σε κάτι είναι μια ατομική επιλογή η οποία μπορεί να μετακινήσει βουνά!

Γ.: Τζούλια θεωρείς ότι η λογοτεχνία και η συγγραφή μπορούν να λειτουργήσουν ως καταφύγιο σε δύσκολους καιρούς; Είναι αυτός που διανύουμε ένας δύσκολος καιρός για την ανθρωπότητα;

Τζ.: Ναι, πιστεύω ότι η λογοτεχνία αποτελεί το καλύτερο υπαρξιακό αποκούμπι σε αυτή την τόσο δύσκολη και άκρως ψηφιακή εποχή.

Κ.: Είσαι μια συγγραφέας που κρατάει χαμηλό προφίλ κι όμως έχεις κάνει, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ντόρο γύρω από το όνομά σου. Είσαι και ως άνθρωπος χαμηλών τόνων; Αν ναι, πώς διαχειρίζεσαι αυτήν την αναγνωσιμότητα;

Τζ.: Αγαπώ την ιδιωτικότητά μου και τη διαφυλάσσω κάθε στιγμή. Η αναγνωσιμότητα των βιβλίων μου με χαροποιεί βαθιά και με παρακινεί να συνεχίζω να γράφω.

Γ.: Τι σε κινητοποιεί γενικά σαν άνθρωπο; Με τι μπορεί να θυμώσεις, με τι να χαρείς και με τι να κλάψεις; Και τι από όλα αυτά θα μπορούσε να αποτελέσει εφαλτήριο για μια νέα ιστορία;

Τζ.: Με κινητοποιεί η φθορά των σωμάτων, η απώλεια αγαπημένων προσώπων, η αδικία και η βία στον κόσμο, οι συνθήκες όπου ο άνθρωπος εξωτερικεύει τη θηριώδη εκδοχή του. Βουρκώνω εύκολα με την ευάλωτη πλευρά των ανθρώπων και την ίδια στιγμή, εμπνέομαι από αυτήν.

"Με κινητοποιεί η φθορά των σωμάτων, η απώλεια αγαπημένων προσώπων, η αδικία και η βία στον κόσμο, οι συνθήκες όπου ο άνθρωπος εξωτερικεύει τη θηριώδη εκδοχή του." 

Κ.: Αν ερχόταν ένας/μία νέος/α συγγραφέας και σου ζητούσε μία μόνο συμβουλή, ποια θα ήταν αυτή;

Τζ.: Γράφε, διάβασε, ζήσε...

Γ.: Μπορείς να μας πεις ποια βιβλία βρίσκονται τώρα στο κομοδίνο σου; Ποια είναι αυτά που περιμένουν να διαβαστούν πρώτα;

Τζ.: “Το άλλο όνομα” του Jon Fosse και το “εν ερημίαις επλανήθησαν” της Ελένη Γκίκα.

Κ.: Και τελευταία η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου:  Θέλουμε πολύ να μας πεις αν ετοιμάζεις νέο βιβλίο και τι πραγματεύεται αυτό.

Τζ.: “Κυοφορώ” ένα νέο βιβλίο με θέμα τις ελλείψεις φαρμάκων που αφορούν σε σημαντικές ασθένειες, μια ιστορία σε μια “παγκοσμιούπολη” όπου αρχίζουν να υπάρχουν σοβαρές παθογένειες στη διαθεσιμότητα σημαντικών φαρμακευτικών ουσιών, μια περιπέτεια αναζήτησης των συστατικών που συνθέτουν τη μακροζωία, την ευρωστία, το θαύμα.

Γ. & Κ.: Τζούλια σε ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο για τον χρόνο που αφιέρωσες, τις σκέψεις και τις εμπνευσμένες απαντήσεις σου. Ευχόμαστε από καρδιάς να συνεχίσεις να μας εμπνέεις με τις ιστορίες σου και να σημειώνεις κάθε επιτυχία στη μετέπειτα συγγραφική σου πορεία.

Τζ.: Κι εγώ ευχαριστώ και εύχομαι “Δευτέρα παρουσία” σε ό,τι επιθυμεί ο καθένας.

Διαβάστε επίσης:

• Την προσωπική άποψη της Κατερίνας για το "Δευτέρα Παρουσία" 
• Την προσωπική άποψη της Γιώτας για το "Δευτέρα Παρουσία" 
• Την προσωπική άποψη της Κατερίνας για το "Γονυπετείς"